Historia judo jako sportu olimpijskiego obejmuje już 60 lat i sięga Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964 roku, podczas których po raz pierwszy swoje umiejętności zaprezentowali mężczyźni. Jednakże droga kobiet do udziału w tej prestiżowej imprezie sportowej była znacznie dłuższa i bardziej wyboista. Chociaż od samego początku kobiety były zaangażowane w rozwój judo, minął długi okres, zanim weszły na tatami, by brać udział w zawodach i zdobywać medale.
W dyscyplinie sportu tak bardzo zdominowanej przez mężczyzn niewielu było orędowników idei włączenia judo kobiet do sportowej rywalizacji, nie wspominając o ich udziale w Igrzyskach Olimpijskich. Jedną z najbardziej wpływowych postaci w rozwoju kobiecego judo jako sportu olimpijskiego była z całą pewnością Rena “Rusty” Kanokogi — nazywana „matką kobiecego judo”, której życie było pełne wyzwań, determinacji i walki o równouprawnienie płci w świecie sztuk walki. To dzięki niestrudzonej walce takich kobiet jak Rusty, w tym roku po raz 10 będziemy mogli obserwować zmagania pań w judo na olimpijskich arenach.
Początki pasji do judo
Wczesne życie Reny “Rusty” Kanokogi (z domu Glickman) nie było łatwe. Urodziła się 30 lipca 1935 r. na Brooklynie w Nowym Jorku i ze względu na sytuację rodzinną zaczęła pracować już w wieku siedmiu lat. Od najmłodszych lat musiała stawić czoła trudnościom i wyzwaniom, które ukształtowały jej charakter i determinację.
W wieku niespełna 18 lat wyszła za mąż, trzy lata później urodził się jej pierwszy syn Chris. Pierwsze małżeństwo Reny nie było udane i zakończyło się rozwodem, a ucieczką od problemów rodzinnych okazał się sport. W 1954 r. przyjaciel pokazał jej kilka rzutów judo i zachęcił ją do udziału w treningach. Pomimo że w okolicy nie było zajęć judo dla kobiet, udało jej się dołączyć do grupy trenujących w Brooklyn YMCA.
„To była ciężka batalia, aby w ogóle zostać dopuszczoną do zajęć, ale chętnie podejmuję walkę. Taka już byłam i taka jestem do dziś.
Zajęcia były oczywiście przeznaczone wyłącznie dla mężczyzn, ale udało mi się jakoś przekonać ich do siebie, z czego byłam znana, zarówno zanim odkryłam judo, jak i z całą pewnością od tamtej pory. Codziennie ćwiczyłam z tymi czterdziestoma mężczyznami. Byłam jak gąbka, uczyłam się nie tylko nowego sportu i nowych ćwiczeń wzmacniających, ale także przytłaczającej nierówności między mężczyznami i kobietami, na macie i poza nią”1.
W tym czasie kobiety nie były oficjalnie wykluczone z zawodów — w formularzu zapisowym nie było miejsca na wskazanie płci — nie zdarzyło się jednak, aby jakakolwiek kobieta próbowała wziąć udział w turnieju judo. Zbieg okoliczności sprawił, że w 1959 r. Rena, zastępując kontuzjowanego kolegę z drużyny, wystartowała w mistrzostwach YMCA w Utica w stanie Nowy Jork. Pomimo wygranej walki i zwycięstwa całej drużyny, Rena została zmuszona do zwrotu medalu tylko dlatego, że była kobietą. To był ten kluczowy moment, kiedy Rusty oświadczyła, że „żadna kobieta nigdy więcej nie będzie cierpieć z powodu takiej zniewagi”2
Droga do mistrzostwa
Rena ciągle doskonaliła swoje umiejętności judo, starając się jednocześnie zachęcić inne kobiety do uprawiania tej sztuki walki. Całą wiedzę zdobytą podczas zajęć z instruktorem Alem Evoyem przekazywała swoim podopiecznym w Prospekt Park YMCA, gdzie prowadziła zajęcia judo dla kobiet. Wkrótce zaczęła trenować i uczyć judo w klubie “Judo Twins” gdzie odnosiła wiele sukcesów, rywalizując na równi z mężczyznami.
„Moje życie, myśli i marzenia były całkowicie związane z judo. Zdawało się spełniać tak wiele moich potrzeb i dawało mi poczucie przynależności, stabilizacji, dumy i dyscypliny. […] Wyzwaniem dla mnie nie był stopień czy zwycięstwo, to był sposób na wewnętrzną zmianę.”3
Rusty zaczęła zgłębiać historię i filozofię judo oraz nauki Jigoro Kano. W 1961 r. zdobyła pierwszy stopień mistrzowski. Chcąc nadal doskonalić swoją technikę i umiejętności w 1962 r. udała się do Kodokanu w Tokio w Japonii by uczyć się od najlepszych. Początkowo trenowała z ćwiczącymi w Kodokanie kobietami. Nie trzeba było długo czekać, aby Rusty pokazała, że jest znacznie silniejsza niż wszystkie przeciwniczki trenujące w tym czasie i po raz pierwszy pozwolono jej trenować z mężczyznami.4 Podczas kilkumiesięcznego pobytu w Japonii została awansowana na stopień 2 dan przez Kano Risei, syna Kano Jigoro Shihan. (Kano Risei był w tym czasie prezydentem Kodokanu).
Trenując w Kodokanie, nawiązała wiele znajomości, to właśnie tam poznała swojego przyszłego męża, Ryohei Kanokogi, który był trenerem japońskiej drużyny judo na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1964 r., a później wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, aby kontynuować nauczanie judo. Rena i Ryohei pobrali się w 1964 roku i przez lata przekazywali swoją wiedzę i pasję do judo swoim dzieciom Jean i Tedowi oraz setkom uczniów, m.in. w prowadzonym wspólnie na Brooklynie klubie “Kyushu”. Ryohei przez lata wspierał żonę w jej walce o równouprawnienie kobiet w judo.
Pionierskie działania i wkład w rozwój kobiecego judo
Krok po kroku, dzięki wsparciu takich organizacji jak założona przez tenisistkę Billie Jean King „Women’s Sport Foundation” i nieustającym wysiłkom Rusty, kobiety mogły zacząć rywalizować w krajowych zawodach judo w Stanach Zjednoczonych. W 1974 r. przygotowując się do startu w pierwszych narodowych mistrzostwach w judo kobiet w Phoenix, Rusty musiała zrzucić ponad 38 kilogramów w 13 tygodni. Kiedy podczas ważenia przed zawodami okazało się, że nadal jej waga jest zbyt wysoka, naciągnęła na siebie wszystkie dostępne dresy, odkręciła krany i prysznic z gorącą wodą i zaczęła biegać w miejscu, licząc do miliona. Zbiła wagę i weszła na matę, ale nie zdołała dokończyć walki.5 Rusty doszła do siebie, zrezygnowała ze startu w zawodach i całą swoją energię skupiła na pracy trenerki i działaczki na rzecz dalszego rozwoju judo kobiet.
„Chociaż nie byłam w stanie rywalizować, nie poniosłam porażki, ponieważ wygrałam. Wygrałam świadomość, że mój czas dobiegł końca. Teraz musiałam spojrzeć na wszystko z odpowiedniej perspektywy. Musiałam pomóc innym kobietom doskonalić się w judo i nigdy nie pozwolić nikomu zrobić czegoś tak głupiego, jak ja zbijając wagę.”6
Podążając za przykładem Rusty Kanokogi, Europejska Unia Judo zorganizowała pierwsze eksperymentalne zawody w 1974 roku w Genui we Włoszech. W następnym roku w Monachium w Niemczech odbyły się pierwsze Mistrzostwa Europy Kobiet. Podobna ewolucja miała miejsce na całym świecie. Pierwsze Mistrzostwa Oceanii Kobiet odbyły się w 1974 r., a w 1976 r. w Panameryce, a w 1978 r. w Japonii.7
Marzeniem Rusty było jednak przede wszystkim umożliwienie kobietom startu w Igrzyskach Olimpijskich. Jednym z warunków włączenia kobiecego judo do IO była organizacja mistrzostw świata — czego bez wahania podjęła się właśni Rena Kanokogi. Jednak droga do zorganizowania Mistrzostw Świata Kobiet nie była łatwa. Rusty musiała przekonać Światową Federację Judo oraz innych decydentów w świecie sportu do swojego pomysłu. Spotykała się z oporem i trudnościami, ale jej niezłomna determinacja pozwoliła jej pokonać wszystkie przeszkody.
Ostatecznie, w 1980 r. Rusty Kanokogi zorganizowała, a nawet współfinansowała (zastawiając swój dom) pierwsze Mistrzostwa Świata Kobiet w Judo, które odbyły się w Madison Square Garden w Nowym Jorku. Wydarzenie to było przełomowym momentem w historii sportu, otwierając drogę dla kobiet do rywalizacji na najwyższym poziomie.
Mistrzostwa Świata Kobiet w Judo w 1980 roku przyciągnęły uwagę świata sportu, podkreślając talent, determinację i umiejętności judoczek. Były także kolejnym krokiem do udziału IO.
Początek ery kobiecego judo na Olimpiadzie
Pokonując kolejne przeszkody i niechęć części środowiska, Rusty walczyła o dopuszczenie rywalizacji kobiet w judo podczas Igrzysk Olimpijskich w Seulu w 1988 r. — niestety, pomimo spełnienia postawionych warunków, decyzją Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wniosek został odrzucony. Rozczarowana i rozgoryczona Rusty nie poddała się i wraz z innymi orędownikami rozwoju kobiecego judo podjęła jeszcze intensywniejsze działania. Poświęciła się promocji kobiecego judo w mediach, prowadziła kampanię informacyjną rozsyłając listy do członków MKOL, pisząc skargi do instytucji zajmującymi się prawami człowieka i wytaczając procesy dotyczące dyskryminacji praw kobiet. Wreszcie w 1987 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski po porozumieniu się z Międzynarodową Federacją Judo dołączył judo kobiet jako dyscyplinę pokazową do programu IO w Seulu w 1988 r., a Rusty została trenerem pierwszej olimpijskiej drużyny judo kobiet Stanów Zjednoczonych. Dwie z jej zawodniczek stanęły na olimpijskim podium: Margaret Castro zdobyła brązowy medal w kategorii + 72 kg, a w kategorii -61 kg Lynn Roethke po walce wyrównanej z polską zawodniczką Bogusławą Olechnowicz weszła do finału i zdobyła srebrny medal olimpijski (Bogusława Olechnowicz wywalczyła w tych Igrzyskach brązowy medal).
Judo kobiet zostało w pełni włączone do programu Igrzysk Olimpijskich w 1992 roku w Barcelonie i od tamtej pory zawodniczki z całego świata mogą spełniać swoje marzenia.
Niezwykła droga Rusty Kanokogi, chociaż zakończona sukcesem, nie była pozbawiona przeszkód i trudności, które niejednego zniechęciłyby do działania. Jej nieustanne dążenie do równości płci wiązało się niejednokrotnie z ostracyzmem i dyskryminacją w męskim świecie judo, ale jej niezachwiane poświęcenie uczyniło z niej symbol wytrwałości. Niezrażona niepowodzeniami, Kanokogi wykorzystała te wyzwania jako paliwo do obrony praw kobiet, udowadniając, że odporność i pasja były jej najpotężniejszą bronią.
Rena „Rusty” Kanakogi była nie tylko wybitną judoczką uhonorowaną 7 danem, ale także oddanym nauczycielem i mentorem, inspirując wielu młodych sportowców do realizacji swoich marzeń. W 1994 r. została włączona do Międzynarodowej Galerii Sław Sportu Kobiet. W 2008 r. Rusty została odznaczona Orderem Wschodzącego Słońca 4. klasy (Złote Promienie z Rozetą), jednym z najwyższych japońskich odznaczeń cywilnych. a w 2009 r., na kilka miesięcy przed śmiercią, otrzymała odebrany jej w 1959 r. medal mistrzostw YMCA. Powołany w jej imieniu fundusz wspiera finansowo młode zawodniczki judo w USA, m.in. wielokrotną medalistę IO Kylę Harris. W 2019 r. Rena Kanokogi została włączona do Galerii Sław Międzynarodowej Federacji Judo.
Podczas gdy świat przygotowuje się do Igrzysk Olimpijskich w Paryżu, waleczny duch Rusty ma ogromne znaczenie. Judoczki z każdego zakątka globu, w tym wschodzące gwiazdy i uznane mistrzynie, wejdą na scenę, prezentując swoje niezwykłe umiejętności i niezłomnego ducha. Samo istnienie kobiecego judo w tym prestiżowym wydarzeniu sportowym jest świadectwem pionierskich wysiłków niezwykłych kobiet takich jak Rena “Rusty” Kanokogi.
W 2020 r. wydana została książka pt. “Get Up & Fight” – pamiętniki Reny “Rusty” Kanokogi, której współautorką jest córka Rusty, dr Jean Kanokogi.
Dr Jean Kanokogi oraz Project Rusty dbają o to, by duch walki Rusty i jej dokonania nie zostały zapomniane.
Dziękujemy dr Jean Kanokogi za życzliwość, wszelką pomoc i udostępnienie materiałów zdjęciowych.
Bibliografia:
Kanokogi, R., Kanokogi J., Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021.
Messner N., Women’s Judo: Pioneers (2), https://www.ijf.org/news/show/women-judo-the-pioneers-2 [dostęp: 01.03.2024].
Rumbling with Rusty, Sports Illustrated, March, 24, 1986, https://vault.si.com/vault/1986/03/24/rumbling-rusty [dostęp: 01.03.2024]
Żródło zdjęć: rustykanokogi.com
- R, Kanokogi i J. Kanokogi, Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021, Prolog str.XXXIX. ↩︎
- R, Kanokogi i J. Kanokogi, Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021, Prolog str. LIII. ↩︎
- R, Kanokogi i J. Kanokogi, Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021, str. 138. ↩︎
- N. Messner, Women’s Judo: Pioneers (2), https://www.ijf.org/news/show/women-judo-the-pioneers-2 [dostęp: 01.03.2024]. ↩︎
- R, Kanokogi i J. Kanokogi, Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021, str. 233. ↩︎
- R, Kanokogi i J. Kanokogi, Get up & fight, Project Rusty , LLC i All She Wrote Productions, Seattle, WA, 2021, str. 233 ↩︎
- N. Messner, Women’s Judo: Pioneers (2), https://www.ijf.org/news/show/women-judo-the-pioneers-2 [dostęp: 01.03.2024].
↩︎
Artykuł napisała: Aleksandra Głaz
